تفكر جانبي چيست

با نگاهي به انديشه ادواردو دوبونو

ماهنامه تيزهوشان

شركتي در معرض ورشكستگي است به نظر شما بايد بيشتر اجناسش را بفروشد و يا بايد قيمت‌ها را پايين بياورد؟

پاسخ اين است بايد به كيفيت اجناس توجه كند.حال بحث را آغاز مي‌كنيم.

مغز انسان نوعی سیستم اطلاعاتی است که خود را سازماندهی می‌کند .به این معنا همان‌طور که قطرات باران پس از فرو افتادن راه خود را به سمت جوی‌ها و چاله‌ها پیدا می‌کند، اطلاعاتی که به مغز وارد می‌شود نیز با سازماندهی مغز به مسیرهای آشنا هدایت می‌شوند. پس با روش تفکر سنتی، تنها قادریم به نتایجی برسیم که از پیش با اعتقادات و پیش‌فرض‌های ذهنی ما هماهنگی دارد.

اما این روش فکرکردن مانعی بر سر راه کشف ایده‌های نواست .مغز انسان توانایی بیشتری برای تعریف و درک تجربیات خود دارد. روشی که ما پیشنهاد می‌کنيم، تفکر جانبی است.

در تفكر خطي، رسم بر اين است كه از نقطه «الف» به نقطه «ب» برسيم و از نقطه «ب» به نقطه «پ» و هكذا. در تفكر خطي، اگر خيلي تيزهوش باشيم يا اگر منابع الهامي به كمك‌مان بيايند، ممكن است به يك‌باره و بدون طي مراحل خطي يا عمودي تفكر، به نقطه «پ» برسيم اما در هر صورت نهايتا مسير فكري‌مان به همان نقطه «پ» ختم مي‌شود، مشروط بر اين كه جواب مساله‌مان در سيستم خطي همان نقطه باشد. اما در تفكر جانبي، ما مدام از اين شاخه به آن شاخه مي‌پريم. ممكن است از نقطه «الف» به نقطه «ن» برسيم و از آنجا نيز مثلا به نقطه «آلفا». يعني نتيجه پيشاپيش معلوم نيست.

گاهي اوقات در حل برخي مسايل، همان سيستم خطي يا عمودي بهتر و زودتر به جواب مي‌رسد، گاهي اوقات در حل برخي مسايل بايد برويم سراغ سيستم جانبي و گاهي اوقات هم تلفيق اين دو سيستم را احتياج داريم. يكي از ساده‌ترين و رايج‌ترين تكنيك‌هاي تفكر جانبي، بازخواني صورت مساله است. به جاي اين كه سعي كنيم به يك سوال ثابت جواب بدهيم، مي‌توانيم صورت سوال را بازخواني يا حتي اصلاح كنيم.

حالا به سوال زير دقت كنيد:چگونه می توانید با عدد ۵، ۴، ۸، ۷ و ۱۱ به عدد ۲۰ برسید؟

اولین چیزی که به فکر شما می رسد اینست که با ضرب و تقسیم و جمع و تفریق این اعداد به عدد ۲۰ برسید. اما این اصلا امکان پذیر نیست. اما فردی که اساس تفکر جانبی را می داند تلاش می کند از قالب اعداد مذکور خارج شود. با این خروج آگاهانه او هم امکان استفاده از برخی از این اعداد را دارد و هم از امکانات جالب دیگری بهره مند می شود. مثلا عدد ۱۱ می‌تواند = هم باشد به شرط اینکه آنرا از حالت عمودی رایج خارج کرده و افقی کنیم. یا اگر عدد ۷ را بالای عدد ۸ بگذاریم یک علامت ضربدر درست کرده ایم. بدین ترتیب: ۴ ضربدر ۵ مساوی است با ۲۰ ، به همین راحتی.

شاید فکر کنید که تفکر جانبی تنها به درد تردستی و یا سرگرمی کودکان می خورد. اما باید یادآوری کنیم که امروزه در اغلب شرکت ها و کارخانه های معتبر داشتن قدرت تفکر جانبی برای انتخاب مدیر از امتیازات مهم به شمار می آید. اگر شما هم علاقه مند شدید قدرت تفکر جانبی خود را بسنجید سوالات زیر را حل کنید و پاسخ آنها را با پاسخ های داده شده بسنجید.

۱) ثابت کنید هشت = دوازده

۲) ثابت کنید ۷۱۹=۳

۳) چطور ممکن است چهار آدم بزرگ زیر یک چتر قرار بگیرند و هیچکدام خیس نشوند؟

▪ پاسخها:

۱) هشت مساوی دو از ده (۱۰-۲=۸)

۲) عدد یک را افقی کنید و به ۷ متصل کنید اینجوری یک رایکال درست کرده اید. آیا جذر عدد ۹ مساوی ۳ نیست؟

۳) هوا آفتابی بوده است.

شما مي توانيد با پرهيز از قضاوت سريع ، دقت بيشتر در صورت مسئله و نگاه عميق به آن از زواياي متفاوت تفكر جانبي خود را تقويت كنيد و خلاقانه به حل مسائل بپردازيد. براي پرورش تفكر جانبي هيچ راهي وجود ندارد مگر نترسيدن از مسئله و تلاش هميشگي براي حل آن از راهي بهتر.

آشنايي با دوبونو

. ادوارد دوبونو در سال 1933 در مالت به دنيا آمده و در كالج سنت ادوارد و دانشگاه سلطنتي مالت در رشتة پزشكي تحصيل كرده است. مدتي بعد، به دريافت دانشنامة دكترا از دانشگاه كمبريج نائل مي‌شود و پس از آن در دانشگاه هاي آكسفورد،كمبريج و هاروارد به تدريس مي‌پردازد.